Ο Δρ. Κωνσταντίνος Κυριάκης, Καθηγητής Ιολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων στην Κτηνιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Auburn στις ΗΠΑ, ετομάζεται να ξεκινήσει μελέτες σε εμβόλιο κατά του COVID-19.
Η ομάδα του θα δοκιμάσει την ικανότητα υποψήφιου εμβολίου να προκαλέσει ανοσοαπόκριση σε χοίρους, όταν χρησιμοποιείται μόνο του ή σε συνδυασμό με άλλα συστατικά. Ο προσδιορισμός του σωστού συνδυασμού είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματικότητα οποιουδήποτε εμβολίου.
- Ποιο είναι το πλαίσιο των ερευνών που ξεκινάτε;
Σε συνεργασία με την ερευνητική ομάδα του Κέντρου Εμβολίων και Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου της Τζώρτζια (UGA), η οποία είναι από τις πρώτες που εργάζεται σε εμβόλια για τους Κορονοϊούς, θα ξεκινήσουμε να πειραματιζόμαστε σε γουρουνάκια. Χωρίς να τα θανατώσουμε, χωρίς καν να τα μολύνουμε με τον Κορονοϊό, θα δοκιμάσουμε διαφορετικές δόσεις αντιγόνων, διαφορετικά ανοσοέκδοχα για να δούμε ποια είναι η ανοσοαπόκριση σε ένα ζωϊκό μοντέλο που είναι πιο κοντά στον ανθρώπο, με παρόμοιο ανοσοποιητικό σύστημα και μέγεθος - συνήθως οι έρευνες γίνονται σε ζωϊκά είδη τα οποία διαφέρουν κατά πολύ από τον το δικό μας, όπως ποντικάκια ή νυφίτσες. Ουσιαστικά θα κάνουμε την προεργασία για να δούμε ποια είναι η καταλληλότερη δόση και ποιος ο καλύτερος συνδυασμός ουσιών που θα μπορούσε να αποτελέσει τη συνταγή ενός αποτελεσματικού εμβολίου για τον άνθρωπο.
Θα χρησιμοποιήσουμε εμβόλιο υπομονάδας, που περιλαμβάνει τις πρωτεΐνες του SARS-CoV-2 που είναι απαραίτητο να αναγνωρίσει ο οργανισμός προκειμένου να φτιάξει ανοσία έναντι του ιού, σε συνδυασμό με 2-3 διαφορετικούς τύπους ανοσοεκδόχων (adjuvants). Ο στόχος μας είναι να βρούμε ποιος συνδυασμός ενεργοποιεί καλύτερα το ανοσοποιητικό σύστημα.
- Τι χρονικό ορίζοντα έχει αυτό το πρόγραμμα;
Σχετικά μικρό! Περίπου 3 μήνες.
- Τι ακολουθεί μετά;
Όπως σωστά εξήγησε ο κος Τσιόδρας, συνολικά θα χρειαστεί γύρω στον έναν χρόνο μέχρι να βρεθεί ένα εμβόλιο στην αγορά. Η εμπειρία μου στη γρίπη με βοηθά στο να γνωρίζω τα στάδια και τις διαδικασίες ανάπτυξη εμβολίων. Δείτε εδώ αναλυτικά τα στάδια που απαιτούνται για τη δημιουργία και έγκριση ενός εμβολίου.
- Ποιο είναι το καλό σενάριο;
Το να αρχίσουμε μέχρι το καλοκαίρι του 2021 να εμβολιάζουμε τους πολίτες κάθε χώρας. Ελπίζοντας ότι ο ιός θα έχει δείξει μια εποχικότητα αντίστοιχη με αυτή της γρίπης, το καλό σενάριο θα είναι το να προλάβουμε να εμβολιάσουμε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους μέχρι το Φθινόπωρο του 2021, ώστε να προλάβουμε να αποκτήσουμε ανοσία μέχρι το 3ο κύμα (που περιμένουμε να έρθει στα τέλη της επόμενης χρονιάς). Δυστυχώς, βέβαια, στη Σιγκαπούρη, με μέση θερμοκρασία 30 βαθμούς Κελσίου, βλέπουμε ότι ο ιός δε σταματά σε ζεστό καιρό. Βέβαια η Σιγκαπούρη να είναι πολύ πυκνοκατοικημένη, οπότε, ελπίζουμε το καλοκαίρι ο SARS-CoV-2 να συμπεριφέρεται σαν τη γρίπη.
- Είναι συνήθως το 2ο κύμα των ιώσεων πιο δυνατό;
Αξιοποιώντας τα ιστορικά στοιχεία, έχω την εντύπωση πως οι πανδημίες συνήθως χτυπάνε σε 3 κύματα. Το 1ο έρχεται από το "πουθενά" και είναι πολύ σοβαρό επειδή μας πιάνει απροετοίμαστους. Το 2ο έρχεται τον επόμενο χειμώνα και συχνά είναι ακόμα πιο δυνατό. Αλλά μέχρι να έρθει τον 3ο, καταφέρνουμε να έχουμε τα φάρμακα και να χτίσουμε την απαραίτητη ανοσία, οπότε το νόσημα ξεθυμαίνει, επιβραδύνει. Βέβαια, επειδή παγκοσμίως έχουν επιβληθεί τόσο αυστηρά μέτρα (με εξαίρεση συγκεκριμένες πόλεις), οι περισσότερες χώρες έχουμε περάσει αυτό το 1ο κύμα σχετικά ελαφριά. Αυτό σημαίνει ότι κατά πάσα πιθανότητα θα χρειαστούμε lockdown και στο 2ο κύμα, αλλά πλέον μέχρι το 3ο (Φθινόπωρο 2021) το πρόβλημα θα είναι πολύ διαχειρίσιμο.
- Αυτά όσον αφορούν στα εμβόλια. Υπάρχει ο αγώνας δρόμου για τα διαγνωστικά τεστ, αλλά και τα φάρμακα...
Επιτρέψτε μου να πως για τα φάρμακα, για τα οποία έχει πέσει πολύ μεγάλη φιλοσοφία, αλλά και παρα-φιλοσοφία. Οφείλουμε να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί. Το λέω αυτό, διότι εδώ στην Αμερική πριν περίπου ένα μήνα είχαμε το συμβάν με τον Πρόεδρο Τραμπ, ο οποίος μίλησε ανοιχτά για τη χλωροκίνη, με συνέπεια ένας ταλαίπωρος να λάβει μόνος του πολύ υψηλή δόση της ουσίας, η οποία χρησιμοποιείται (σε άλλη μορφή) και τον καθαρισμό ενυδρείων και τελικά να πεθάνει... Χρειαζόμαστε ακόμα χρόνο ώστε να συγκεντρώσουμε τα απαραίτητα στοιχεία. Το καλό είναι, ότι χρησιμοποιούνται φάρμακα που είναι ήδη εγκεκριμένα για άλλες ασθένειες (δηλαδή έχουν ήδη περάσει ένα σημαντικό μέρος των μελετών) οπότε θα είναι μάλλον πιο εύκολο το να λάβουν έγκριση για τη θεραπεία του COVID-19.
Αλλά και πάλι, είναι σημαντικό τα φάρμακα που θα αποδειχθούν κατάλληλα, να είναι προσβάσιμα στο σύνολο. Διότι ορισμένα είναι ενδονοσοκομειακά, που σημαίνει ότι χορηγούνται ενδοφλέβεια (άρα πρέπει να πας σε νοσοκομείο). Όπως, για παράδειγμα το remdesivir, που φαίνεται αποτελεσματικό αντιικό φάρμακο, δοκιμασμένο κατά του MERS, αλλά χορηγείται μόνο ενδοφλεβίως.
Το θέμα, λοιπόν, είναι το να δημιουργηθούν φάρμακα με υψηλό προφίλ ασφάλειας και συγχρόνως, να μπορούν να φθάσουν μέχρι το φαρμακείο κάθε γειτονιάς (κατόπιν συνταγογράφησης, εννοείται!). Και το καλό νέο είναι πως κατά πάσα πιθανότητα τα φάρμακα θα είναι διαθέσιμα (με πρωτόκολλα και δοσολογίες) μέχρι τις αρχές του αυτού του Φθινοπώρου. Ένα - δύο τέτοια σκευάσματα θα μπορούσαν να ελαττώσουν το 2ο κύμα του ιού - προσοχή, μιλάμε απλά για επιβράδυνση της πανδημίας, καθώς μόνο η γενική ανοσία μπορεί να τη σταματήσει.
- Είναι σωστή η ιεράρχηση: 1, τα φάρμακα (για να φύγει ο ζόφος της θνητότητας), 2, τα τεστς (για να παρακολουθείται η εξέλιξη πανδημία) και 3, τα εμβόλια (τα οποία θα μας προφυλάσσουν οριστικά);
Σωστά. Και τα διαγνωστικά τεστ με τη σειρά τους έχουν 3 είδη: τα μοριακά, τα ορολογικά και τα "γρήγορα" (snap tests). Επειδή ακούγονται διάφορα, να πούμε για τα μοριακά τεστς κάτι: δε χρειάζεται να γίνονται σε πελώριο αριθμό πολιτών. Αρκεί να δώσεις προτεραιότητα στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Ειδικά με δεδομένο πως αυτή τη στιγμή σε όλο τον πλανήτη υπάρχει έλλειψη αναλώσιμων και η Ελλάδα δε μπορεί να τα παράγει μόνη της.
Στην επόμενη φάση έρχονται τα ορολογικά, τα οποία μαρτυράνε το αν κάποιος έχει αναπτύξει αντισώματα. Από αυτά είναι που περιμένουμε πολλά επιδημιολογικά στοιχεία. Και σε αυτό είχε δίκιο ο κος Τσιόδρας: τα τεστ αντισωμάτων δεν έχουν ιδιαίτερη χρησιμότητα στην οξεία φάση της πανδημίας. Στην έξαρση μιας νόσου τα αποτελέσματά τους μπορεί και να είναι παραπλανητικά. Διότι τα αντισώματα εμφανίζονται μετά από 1-2 εβδομάδες προσβολής από τον ιό (συνεπώς ακόμα και στους φορείς ή τους νοσούντες μπορεί να βγαίνουν ψευδώς αρνητικά). Έχουν αξία τώρα που θα μειωθούν τα περιοριστικά μέτρα για να μας δείξουν πόσοι έχουν μολυνθεί από το γενικό πληθυσμό. Γι' αυτό και λέγονται retrospective, δηλαδή σου δείχνουν τι "είχε" συμβεί στους πολίτες. Και ακόμα περισσότερο θα βοηθήσουν τα "γρήγορα". Αυτά τα οποία με μια απλή διαδικασία, χωρίς να είναι απαραίτητο να γίνουν σε νοσοκομείο, θα βγάζουν γρήγορα αποτελέσματα. Και έτσι, θα μπορέσει κάθε κράτος να καταλάβει ποιοι πολίτες κινδυνεύουν, ποιοι μπορούν να εργαστούν κτλ.
Αλλά και εδώ θέλει προσοχή: τα μοριακά που χρησιμοποιούμε σήμερα -βασιζόμενοι σε εμπειρία πολλών ετών- έχουν πολύ υψηλή ευαισθησία, συνεπώς ακρίβεια σχεδόν 98%. Τα τεστ που φτιάχνουμε τώρα πρέπει να προσέξουμε να έχουν τις σωστές προδιαγραφές. Διότι πολλά από αυτά που φθάνουν σιγά-σιγά στην αγορά, προσφέρουν μόνο 80% βεβαιότητα. Που σημαίνει ότι χάνουν περίπου 20% των θετικών περιστατικών. Τεράστιο ποσοστό. Πρέπει, λοιπόν, να προσέξουμε τα τεστ που θα εγκριθούν να είναι πάρα πολύ καλά μελετημένα και επίσης, να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί στο πώς θα τα "διαβάσουμε". Αυτό είναι και το μεγάλο ρίσκο των γρήγορων τεστ.
- Γνωρίζετε πολλά σε σχέση με τον ιό που μας ταλαιπωρεί εδώ και πολλά χρόνια, τη γρίπη. Σε σχέση με το νέο ιό, μετά από 3 μήνες, πού βρισκόμαστε;
Είναι εκπληκτικό το πόσα έχουμε μάθει μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα! Όταν το 2002-03 εμφανίστηκε ο πρώτος SARS, έγινε ένας αγώνας δρόμου παγκοσμίως για να βρούμε το αίτιο του. Μόνο για να ταυτοποιηθεί ο ιός εκείνος χρειάστηκαν πολλοί μήνες, περίπου 5! Χάρη στη σημαντική προεργασία που είχε γίνει για τους δύο εξωτικούς Κορονοϊούς που προηγήθηκαν (SARS1 και MERS), καταφέραμε σε χρόνο ρεκόρ να τον ταυτοποιήσουμε, να βγάλουμε μοριακό τεστ και να ξεκινήσουμε κλινικές μελέτες για φάρμακα. Δε θα μπορούσαμε να αντιδράσουμε πιο γρήγορα. Ειδικά για ένα νέο ιό με τόσο επιθετική συμπεριφορά!
Δείτε, και ο ιός της γρίπης περιμένουμε ότι κάποια στιγμή θα αποκτήσει κάποια μορφή ικανή να προκαλέσει πανδημία. Αλλά τη γρίπη τη μελετάμε τόσα πολλά χρόνια, έχουμε ήδη τόσα τεστ και φάρμακα που, όταν αυτό συμβεί, όταν προκύψει ένας νέος ιός γρίπης, θεωρώ ότι μέσα σε 6 μήνες θα καταφέρουμε να προσαρμόσουμε τα "όπλα" μας και να τον νικήσουμε. Διότι για την παρασκευή εμβολίου έχουμε ήδη δοκιμασμένες τεχνολογίες θα έτσι θα ξεκινήσουμε κατευθείαν από Κλινικές Μελέτες Φάσης 3 (αλλάζοντας πιθανώς μόνο το αντιγόνο).
Αυτό που μας καθυστερεί σήμερα είναι ότι δεν υπάρχει εγκεκριμένο φάρμακο ή εμβόλιο για αυτή κορονοϊούς στον άνθρωπο.
- Τι δεν γνωρίζουμε;
Το αν και πώς "χτυπά" σε άλλα μέρη του οργανισμού (π.χ. το νευρικό σύστημα), το πόσο διαρκεί η ανοσία, τη θνησιμότητα (θάνατοι επί του γενικού πληθυσμού) και τη θνητότητα (θάνατοι επί των νοσούντων). Αλλά γνωρίζουμε ένα πράγμα και θέλω να το πω διότι, ακόμα και από ειδικούς, ακούω ανακρίβειες: είναι σίγουρα μεγαλύτερη η θνησιμότητα του SARS-CoV-2 από την αντίστοιχη της εποχικής γρίπης. Η εποχική γρίπη δεν επιφέρει την κατάλυση του συστήματος υγείας. Ούτε φέρνει τους ιατρούς σε θέση να επιλέγουν το ποιος ασθενής θα μπει στην εντατική και ποιος θα "χαθεί". Είναι πάρα πολύ λάθος.
Εντελώς κυνικά θα πω πώς, ως επιστήμονας που ασχολείται 15 χρόνια με τη γρίπη και συμμετέχει στα Κέντρα Αριστείας για την Έρευνα στη Γρίπη των ΗΠΑ, θα με "συνέφερε" να είναι πιο θανατηφόρα από τον COVID-19, όλοι να ασχολούνται με τη γρίπη και να βρέχει λεφτά για τις έρευνές μας. Αλλά δεν είναι καθόλου έτσι! Συγκρίνεις έναν ιό που κάθε χρόνο μολύνει 1.000.000.000 ανθρώπους και οδηγεί στο θάνατο ένα μικρό ποσοστό, με έναν ιό που -μόνο σε 2 περιφέρειες της Ιταλίας, με συνολικό πληθυσμό 15.000.000 άτομα- σκοτώνει πάνω από 20.000 σε 4 εβδομάδες. Είναι ύβρις!
- Η διαφορά ανάμεσα στην έκταση της πανδημίας σε Ιταλία και Ελλάδα είναι μόνο τα μέτρα που λάβαμε, ή μπορεί να συντρέχουν κι άλλοι λόγοι;
Σε σχέση με την Ιταλία, είναι τα μέτρα. Αλλά η περίπτωσή της Ιταλίας είναι διαφορετική, καθώς έχει πάρα πολλές εμπορικές σχέσεις με την Κίνα. Διάβαζα ότι τον Φεβρουάριο είχαν πάρα πολλές εκθέσεις μόδας, τεχνολογίας, αυτοκινήτου. Οπότε όταν τους "έσκασε" χωρίς να το καταλάβουν. Το πρόβλημα είναι ότι ο SARS-CoV-2 έχει πολύ μεγάλη περίοδο επώασης, περίπου 10 με 14 ημέρες (η γρίπη 3 με 5), οπότε οι Ιταλοί δεν πρόλαβαν να κάνουν κάτι παραπάνω. Όταν έλαβαν περιοριστικά μέτρα, κάπως επιβραδύνθηκε η εξέλιξη της νόσου.
Η Ελλάδα έχει λάβει πάρα πολύ καλά μέτρα. Είναι πολύ ευχάριστο ότι οι Αρχές ακούνε συντεταγμένα τις προτάσεις της ομάδας του κου Τσιόδρα και δε λέει ο κάθε Επιστήμονας τα δικά του. Επειδή συμμετέχω σε αυτά τα Κέντρα Αριστείας για την Έρευνα στη Γρίπη, όπως σας ανέφερα, έχω παραβρεθεί σε 2 σεμινάρια "Αντιμετώπισης Πανδημίας" του Michael Osterhold. Και θυμάμαι ότι αυτός ο πολύ σημαντικός Επιδημιολόγος μάς έλεγε εδώ και χρόνια αυτά που μας συμβαίνουν τώρα! Από το πώς την αντιμετωπίζουμε, μέχρι τα lockdown, το τι κάνεις αν δεν έχεις εμβόλια, τι κάνεις μόλις τα βρεις... Τα πάντα. Και παρατηρώ ότι ακριβώς αυτές τις αρχές είναι που ακολουθεί και η Ελλάδα. Εκτελεί κάθε βήμα, σα να πρόκειται για σεμινάριο! Είναι πάρα πολύ ευχάριστο αυτό.
[Δείτε εδώ βίντεο του Michael Osterhold]
- Είχε παραβρεθεί ο κος Τσιόρδας στα σεμινάρια;
Δε νομίζω ότι τον είχα δει, αλλά ούτως ή άλλως τα σχέδια αυτά κυκλοφορούν στην παγκόσμια βιβλιογραφία. Γίνονται σε όλους γνωστά. Όσοι παρακολουθούμε λόγω αντικειμένου τις μελέτες πάνω στις επιδημίες, μπορούμε, πολλές φορές, να καταλάβουμε το τι έρχεται... Όσοι διαβάζαμε ήδη από τον Ιανουάριο για τα κρούσματα στην Κίνα, μετά ακούγαμε για ένα κρούσμα στην Ουάσινγκτον από ταξιδιώτη, μετά για ένα κρούσμα στην Ιταλία, καταλαβαίναμε ότι μας έρχεται μεγάλο κακό. Αλλά δυστυχώς η Κίνα δεν έδινε σωστά στοιχεία, με συνέπεια ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) να εκδώσει ανακοίνωση στις 14 Ιανουαρίου πως "δεν έχουμε επαρκή στοιχεία αν ο νέος ιός μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο". Αλλά ήταν προφανές.
Δείτε: υπάρχουν 3 στοιχεία που κάνουν έναν ιό ικανό να προκαλέσει πανδημία: (α) να είναι καινούργιος (με συνέπεια να μην έχουμε ανοσία σε αυτόν), (β) να προκαλεί νόσο και (γ) να μεταδίδεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Όταν παρατηρείς ότι πληρούνται όλα τα κριτήρια, οφείλεις να σημάνεις συναγερμό. Αμέσως! Red Flag! Γι' αυτό και θεωρώ τεράστιο το σφάλμα του WHO να κηρύξει Κατάσταση Εκτάκτου Ανάγκης μόλις στα τέλη Φεβρουαρίου και να φθάσουμε οι αρχές Μαρτίου για να κηρυχθεί Κατάσταση Πανδημίας.
- Εφόσον η πρώτη μπόρα δείχνει να περνά, τι πρέπει να προσέξουμε α. ως κράτος, β ως πολίτες τώρα που χαλαρώνουν τα μέτρα;
Πιστεύω πως ορθά η χαλάρωση των μέτρων γίνεται σταδιακά και προσεκτικά. Ως πολίτες πρέπει να συνεχίσουμε να είμαστε πειθαρχημένοι και να κρατήσουμε κάποιες από τις συνήθειες που αποκτήσαμε τις τελευταίες εβδομάδες, όπως τα μέτρα υγιεινής και να είμαστε προσεκτικοί στις προσωπικές μας επαφές. Αν είμαστε τυχεροί και ο ιός έχει εποχικότητα όπως η γρίπη, με αποτέλεσμα να υποχωρήσει το καλοκαίρι, ελπίζω πως η Ελλάδα θα κερδίσει και το στοίχημα του τουρισμού. Για πρώτη φορά από το 2004 όλος ο διεθνής τύπος εγκωμιάζει τη χώρα μας.
- Τι πρέπει να κάνουμε α. ως κράτος, β ως πολίτες περιμένοντας το 2ο κύμα;
Ό,τι πει ο κ. Τσιόδρας. Όπως είπα παραπάνω, πιστεύω πως στο επόμενο κύμα της επιδημίας θα είμαστε πολύ καλύτερα προετοιμασμένοι. Είμαι αρκετά αισιόδοξος.
- Τι καλό θεωρείτε ότι βγαίνει μέσα από αυτή την πανδημία;
Πιστεύω πως πήραμε πολλά μαθήματα. Η επιστημονική κοινότητα τα έχει πάει καλά, θα μπορούσε να τα πάει καλύτερα. Πρέπει οπωσδήποτε να ρίξουμε βάρος στην πρόληψη, να παρακολουθούμε ποιοι παθογόνοι υπάρχουν στα ζώα και αν μπορούν να περάσουν στον άνθρωπο, να μελετήσουμε τεχνολογίες και πλατφόρμες εμβολίων που θα μπορούμε να φτιάξουμε άμεσα και να ανοσοποιήσουμε τον πληθυσμό μας όταν έρθει η επόμενη πανδημία.
Ελπίζω να μπορέσουμε να συνεννοηθούμε καλύτερα ως ανθρωπότητα. Να υπάρχει διαφάνεια στην ανταλλαγή πληροφοριών και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας να είναι σε θέση να συντονίσει αποτελεσματικά τις προσπάθειες για την αντιμετώπισή της. Για να γίνει αυτό πιστεύω πως πρέπει να αναδιοργανωθεί ριζικά και η επιλογή της ηγεσίας του να γίνεται με επιστημονικά και όχι πολιτικά κριτήρια.
Διαβάστε το άρθρο του "Τα στάδια που απαιτούνται για την παραγωγή ενός εμβολίου" ΕΔΩ
