Ο Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης, Διευθυντής Ερευνών στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Oncode και Συντονιστής του Ευρωπαϊκού προγράμματος υποδομών Η2020 iNEXT-Discovery, μάς μιλά για το πόσα γνωρίζουμε ήδη για τον ιό, τον δείκτη RT και τα σημαντικά επιστημονικά ερωτήματα που υπάρχουν για τον κορονοϊό, κάποια από τα οποία προσπαθήσει να απαντήσει και η εμβληματική δράση για τον κορονοϊό από το δίκτυο των Ελλήνων Επιστημόνων που συντονίζουν ο Μανώλης Δερμιτζάκης και ο Βασίλης Γοργούλης.

- Με ποιες έρευνες ασχολείστε; 

Η έρευνά μου εστιάζεται στην κατανόηση βασικών βιολογικών μονοπατιών σε λεπτομέρεια της δράσης συγκεκριμένων ατόμων μέσα στο κύτταρο. Για παράδειγμα: πώς η μετάλλαξη μιας βάσης στο γενετικό υλικό μιας πρωτεΐνης - η οποία οδηγεί στην αντικατάσταση ενός μόνο αμινοξέος, κάνοντάς τη τελικά να διαφέρει στην αντικατάσταση ενός ατόμου οξυγόνου από ένα άτομο αζώτου, μπορεί να οδηγήσει στη δυσλειτουργία αυτού του μορίου στο κύτταρο και στον καρκίνο; 
Με άλλα λόγια, πως η “Χημεία της ζωής”, η Βιοχημεία, χορογραφεί τις εκατομμύρια διαπλεκόμενες χημικές αντιδράσεις που συντελούνται ταυτόχρονα σε ένα ζωντανό οργανισμό, και πώς μπορούν μικρές αλλαγές στην χημική σύσταση των “υλικών" της ζωής να προξενήσουν ασθένειες; Ακόμα, πώς μπορούμε να εκμεταλλευτούμε τις μικρές αλλαγές σε καρκινικά κύτταρα ώστε να σχεδιάσουμε νέα φάρμακα στο πλαίσιο εξατομικευμένων θεραπειών για τον καρκίνο;

Τα τελευταία χρόνια εστιάζω σε δύο κυρίως κυτταρικά μονοπάτια: σε αυτό του κυτταρικού σκελετού και τις αλλαγές που είναι απαραίτητες για τα τελικά στάδια της κυτταρικής διαίρεσης τα λάθη στην οποία συνδέονται με πάνω από τα τρία τέταρτα των κακοήθων στερεών όγκων (https://science.sciencemag.org/content/348/6240/1264.long), και στη διαδικασία μετανάστευσης κυττάρων σε ανταπόκριση προς ένα μικρό μόριο-σηματοδότη, ένα λυσολιπίδιο (το λυσοφωσφατιδικό οξύ), του οποίου η δράση καθορίζει διαδικασίες από την αγγειογένεση και τον νευροπαθητικό πόνο, μέχρι την εξέλιξη της ιδιοπαθούς πνευμονικής ίνωσης αλλά και την ανταπόκριση του μελανώματος στην ανοσοθεραπεία. Για το τελευταίο μονοπάτι έχουμε συμβάλει στην ανάπτυξη φαρμάκων που βρίσκονται αυτή την στιγμή στο τελικό στάδιο κλινικών δοκιμών (https://www.mdpi.com/2072-6694/11/10/1577).

Στο παρελθόν έχω εργαστεί στην κατανόηση των μηχανισμών, των τρόπων που προσβάλλουν τα ανθρώπινα κύτταρα και φυσικά την ανάπτυξη φαρμάκων για μια μεγάλη ομάδα ιών, των "πικόρνα", που προκαλούν από κοινό κρυολόγημα (ρινίτιδα), μέχρι εγκεφαλομυοκαρδίτιδα και πολιομυελίτιδα. (https://www.nature.com/articles/s41594-019-0254-6)

- Εφόσον έχετε το υπόβραθρο, γιατί δεν επεκτείνετε τις μελέτες σας και στον SARS-CoV-2;

Καθώς η Ολλανδία έχει εξαιρετικές ομάδες που εργάζονται εδώ και 10ετίες στους κορονοϊούς, επιλέξαμε να μην συμμετάσχουμε σε αυτές τις έρευνες, αλλά να προσφέρουμε τις υποδομές μας σε επιστημονικά όργανα και τεχνογνωσία, αν τα χρειαστούν. Ένας από τους ρόλους μου είναι ο συντονισμό των Ευρωπαϊκών υποδομών στον τομέα μου, αυτόν της Δομικής Βιολογίας, οπότε στην πραγματικότητα συντονίζω την πρόσβαση σε αυτές της εγκαταστάσεις σε Πανευρωπαϊκό επίπεδο, και φυσικά οργανώσαμε ειδικές συνθήκες πρόσβασης για την έρευνα για τον κορονοϊό.

- Τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα με (σχετική) ασφάλεια και ποια είναι τα μεγαλύτερα αναπάντητα ερωτήματα σε σχέση με τον ιό;

Γνωρίζουμε πολλά για τα βασικά χαρακτηριστικά του ιού:
- Την ακολουθία του γενετικού υλικού του και την ποικιλομορφία μεταξύ των διαφόρων στελεχών του,
- Την τρισδιάστατη δομή των πιο σημαντικών πρωτεϊνών του (ακίδα, πρωτεάση, πολυμεράση) για την ανάπτυξη εμβολίων και φαρμάκων.
Γνωρίζουμε επίσης πως η συντριπτική πλειοψηφία των φορέων θα παρουσιάσουν ελαφρά συμπτώματα, παρόμοια με αυτά της γρίπης.

Υπάρχουν και αρκετά άλλα μεγάλα ερωτήματα:
- Πόσο ισχυρός σύμμαχος θα είναι οι υψηλές, ξηρές, ηλιόλουστες μέρες του καλοκαιριού;
- Είναι ίδια η μολυσματικότητα συμπτωματικών και ασυμπτωματικών φορέων;
- Πώς αλλάζει η θνητότητα σε συνάρτηση με την ηλικία και τα υποκείμενα νοσήματα;
- Για πόσο καιρό προσφέρουν ανοσία τα αντισώματα και πόσο διαφέρει αυτό ανάμεσα σε ασθενείς;
- Υπάρχει συσχέτιση γενετικών δεικτών με την έκβαση της ασθένειας;

Χάρηκα ιδιαίτερα που το τελευταίο ερώτημα (μαζί με άλλα) τίθεται στην εμβληματική δράση για τον κορονοϊό από το δίκτυο των Ελλήνων Επιστημόνων που συντονίζουν ο φίλος Μανώλης Δερμιτζάκης και ο κ. Γοργούλης.

- Υπάρχει συσχέτιση της ανοσίας σε άλλους κορονοϊούς (κορονοϊοί υπάρχουν άφθονοι, απλά προκαλούν πολύ ήπια συμπτώματα) με την έκβαση της ασθένειας COVID-19;

Αυτά είναι ένα ακόμα από τα πολλά επιστημονικά ερωτήματα που θα χρειαστεί να απαντήσουμε. Υπάρχουν πολλά ακόμη επιστημονικά ερωτήματα, αλλά και πολλά ερωτήματα ηθικής φύσης που σχετίζονται με την πανδημία, και που θα απαντηθούν μέσα από επιλογές της κοινωνίας.

- Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η κατάσταση;

Αργά! Η αύξηση της διαθεσιμότητας τεστ για την ανίχνευση του ιού αλλά και την ανίχνευση αντισωμάτων, θα οδηγήσει στη σταδιακή άρση των μέτρων, σε όλες τις χώρες. Η κάθε χώρα θα περάσει πρώτα μέσα από αυτό που λέμε «έξυπνο κλείδωμα» και θα καταλήξει σε κάτι που θα πούμε πιθανότατα «έξυπνο άνοιγμα». Θα κάνουμε μήνες ή χρόνια να δούμε γεμάτα γήπεδα και τεράστιες συναυλίες, αλλά ίσως αρχίσουμε να βλέπουμε θεατρικές παραστάσεις ή μικρές συναυλίες με περιορισμένο κοινό (όρια εισόδου), ενώ σύντομα, πιστεύω, θα δούμε ανοιχτά καταστήματα εστίασης, έστω και με περιορισμούς στην πυκνότητα των καθισμάτων.

Υπάρχει ακόμα διάχυτη η ψευδαίσθηση πως κάποια στιγμή θα βγει "το εμβόλιο" ή "το φάρμακο" και ο κορονοϊός θα "τελειώσει”. Το θεωρώ απίθανο. Φάρμακα ήδη αναδεικνύονται από τα υπάρχοντα, νέα φάρμακα σχεδιάζονται, και εμβόλια ήδη δοκιμάζονται. Όλα θα βοηθήσουν.  Έτσι, σιγά-σιγά πρέπει να περάσουμε από το δόγμα “κανένας νεκρός” στο “κανένας χωρίς προστασία και περίθαλψη” και να συνεχίσουμε την ζωή μας. Ας μην ξεχνάμε, ότι σε μια συνηθισμένη μέρα στην Ελλάδα πεθαίνουν περισσότεροι από 350 συμπολίτες μας από πολλές αιτίες - οι 15 από το κάπνισμα.

- Όταν λέτε “σιγά-σιγά από το δόγμα “κανένας νεκρός” πρέπει να περάσουμε στο “κανένας χωρίς προστασία και περίθαλψη” και να συνεχίσουμε την ζωή μας", τι ακριβώς εννοείτε; Πώς εφαρμόζεται και τι περιλαμβάνει το “κανένας χωρίς προστασία και περίθαλψη”;

Το δόγμα προστασίας στην Ελλάδα ήταν από την αρχή να περιοριστεί η εξάπλωση με δρακόντεια μέτρα, και εάν ήταν δυνατόν να φτάσουμε στο σημείο να μην νοσεί πλέον κανείς από COVID-19 έχοντας μηδενικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, “κανένας νεκρός” όπως έθεσε ως στόχο ο κ. Πρωθυπουργός. Αυτό δικαιώθηκε απόλυτα, πέτυχε σε τεράστιο βαθμό. Αλλά η ζωή πρέπει σιγά-σιγά να συνεχιστεί, μια και ο ιός δεν μπορεί να εξαφανιστεί ολοκληρωτικά, και πλήρως αποτελεσματικά, ασφαλή εμβόλια, για όλους, δεν θα υπάρξουν για μήνες. 

Το ζητούμενο λοιπόν, είναι ο αριθμός των ασθενών να είναι ελεγχόμενος και εκτός ευαίσθητων ομάδων, ώστε όποιος ασθενής χρειάζεται νοσοκομειακή περίθαλψη να μπορεί να την έχει. Όπως όμως δεχόμαστε την παρουσία της γρίπης στην ζωή μας (στην Ελλάδα χάθηκαν από την γρίπη πάνω από 1.000 ζωές μέσα σε τρεις μήνες τον χειμώνα του 2018-2019 (https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2019/01/etisia_ekthesi_gripis_2018_2019.pdf), θα πρέπει να δεχτούμε ότι και η παρουσία του κορονοϊού θα φέρνει απώλειες. Δεν μπορούμε ούτε να τον εξαφανίσουμε, ούτε να μηδενίσουμε τις απώλειες με ένα διηνεκές lock down. Οφείλουμε όμως να παρέχουμε στους πολίτες ένα σύγχρονο σύστημα υγείας που θα μπορεί να βοηθά αποτελεσματικά όλους τους κατοίκους της χώρας μας, είτε ασθενούν από τον κορονοϊό, είτε από άλλες αιτίες. Αυτό περιλαμβάνει την ενίσχυση του συστήματος υγείας με τα απαραίτητα υλικά αλλά και με ειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό.

- Ο Δρ Τσιόδρας αναφέρθηκε στον δείκτη R0. Πρόσφατη διεθνής δημοσίευση αντιπρότεινε τον δείκτη RT.
Θα άξιζε να τον εφαρμόσουμε και στην Ελλάδα;

Ο δείκτης Rt είναι μια ενδιαφέρουσα βελτίωση του R0, για να δείχνει “με μια ματιά” την πορεία των κρουσμάτων της επιδημίας. Δεν πιστεύω πως αξίζει να του δώσουμε έμφαση στην Ελλάδα, διότι οι αριθμοί των κρουσμάτων είναι τόσο μικροί που αμφιβάλλω αν θα έχει στατιστική αξιοπιστία. Είναι ένας ενδιαφέρων δείκτης χωρίς όμως κλινική σημασία αλλά και με μικρή πρακτική σημασία για πολιτικές αποφάσεις. Τα δεδομένα αποτυπώνονται με πολλούς τρόπους από τους ειδικούς, που υπό την εποπτεία του εξαίρετου κ. Τσιόδρα, έχουν ήδη τις γνώσεις αλλά και όλα τα απαραίτητα εργαλεία για τις αποφάσεις τους.

- Είναι η διαφορά στα δημόσια μέτρα το μόνο που μας διαχωρίζει από τους Ιταλούς και τους Ισπανούς, ή υπάρχουν και άλλα στοιχεία;

Τα δημόσια μέτρα φαίνεται να είναι αυτό που ονομάζουμε “αναγκαία αλλά μη ικανή συνθήκη”: ήταν δηλαδή απολύτως απαραίτητα για να περιοριστεί η εξάπλωση της νόσου, αλλά δεν εξηγούν τα πάντα από μόνα τους. Από πρακτική άποψη κρατάμε το “αναγκαία” και στο μέλλον θα δούμε γιατί η λήψη των μέτρων δεν ήταν αρκετή για κάποιες χώρες ώστε να έχουν τα εξαίρετα αποτελέσματα της Ελλάδας.

- Ποια είναι τα καλά νέα μέχρι σήμερα; Και, βάσει της εμπειρίας σας, ποια καλά νέα ελπίζετε να προκύψουν;

Με βάση τις ελάχιστες πραγματικά απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, και πέρα από τις προσωπικές τραγωδίες, τα νέα δεν είναι απλά καλά: δεν θα μπορούσαν να είναι καλύτερα. Πρόκειται για τεράστια επιτυχία, μια επιτυχία που δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τα σκληρά μέτρα. Ελπίζω τα επόμενα καλά νέα να είναι πως ο ιός θα δείξει έντονη εποχικότητα, ώστε να κρούσματα να ελαχιστοποιηθούν το καλοκαίρι, και το φθινόπωρο να τον αντιμετωπίσουμε με επαγρύπνηση (με τεστ που θα είναι πιο πολλά, πιο γρήγορα, πιο φτηνά, πιο αξιόπιστα), αλλά και με νέα καλύτερα θεραπευτικά πρωτόκολλα, περιμένοντας και τα νέα εμβόλια.

Το βιογραφικό του Δρ Αναστάση Περράκη ΕΔΩ.