Γεννήθηκε στην Κοζάνη, σπούδασε στο Φαρμακευτικό του ΑΠΘ, έφυγε από την Ελλάδα τη “χρυσή εποχή” του 2004 και σήμερα είναι στέλεχος της φαρμακευτικής που ηγείται της μάχης για την εύρεση φαρμάκου για τον COVID-19. Η πορεία του 39χρονου Χρήστου Κυρατσού, αντιπρόεδρου ερευνών της Regeneron, είναι αλματώδης –επί 9 χρόνια κάθε χρόνο ανέβαινε βαθμίδα, ενώ 3 φορές πήρε 2πλη προαγωγή! – αλλά η επιτυχία δεν ήρθε τυχαία.

Κάνει έρευνα στις πανδημίες από το 2013 (αρχικά για τον MERS), το 2018 ανακάλυψε το φάρμακο για τον Ebola, το 2019 το περιοδικό Business Insider τον συμπεριέλαβε στους 30 ανθρώπους παγκοσμίως που αναμένεται να διαμορφώσουν το μέλλον των υπηρεσιών υγείας και σήμερα όλα τα διεθνή μέσα μιλούν για το success story της Regeneron, της εταιρείας που μόλις ξεκίνησε τη φάση 2/3 των κλινικών δοκιμών για το κοκτέιλ αντισώματος που έχει δημιουργήσει.

Ο Χρήστος Κυρατσούς μιλά στο GoodNews για το πώς ο καθηγητής του Χρήστος Παναγιωτίδης τον ενέπνευσε να ασχοληθεί με την έρευνα, για το μότο της Regeneron “doing well by doing good” και τη δαιμονοποίηση του πλούτου στην επιστήμη: “Γιατί αποδεχόμαστε το να είναι πλούσιος ένας αθλητής ή ένας καλλιτέχνης και να μην είναι ένας επιστήμονας, που έχει προσφέρει τόσα πολλά στην ανθρωπότητα;”. Φυσικά απαντά και στα ερωτήματα των ημερών: αν θα έχουμε φάρμακο πριν το δεύτερο κύμα και πώς θα διασφαλιστεί η παραγωγή και παγκόσμια διανομή του. 

O Δρ Κυρατσούς συμμετέχει σε πάνελ που διοργανώνει το GoodNews στο online Πανόραμα Επιχειρηματικότητας και Σταδιοδρομίας, όπου θα μιλήσει για την "τεράστια δυναμική του χώρου της Υγείας για επιχειρηματικότητα και απασχόληση", μαζί με τον Πρόεδρο της Galenica Γιώργο Βασιλόπουλο. Η ομιλία θα διεξαχθεί στις 19:10-20:00, την Τετάρτη 15 Ιουλίου. Κάντε δωρεάν εγγραφή εδώ.

- Mε τι θέλατε να ασχοληθείτε όταν ήσασταν μικρός;

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Κοζάνη. Ήμουν εκεί μέχρι που τελείωσα το Λύκειο. Και νομίζω ότι πάντα είχα περιέργεια γύρω από το πώς δουλεύουν τα πράγματα... Οπότε, έκλεινα πάντα προς τις επιστήμες, τα μαθηματικά, τη φυσική, την βιολογία. Πέρασα στο Πανεπιστήμιο, στο Φαρμακευτικό της Θεσσαλονίκης. Η συγκυρία ήταν ότι εκείνη την εποχή πρωτοδιορίστηκε εκεί ένας καθηγητής ο οποίος έως τότε δίδασκε στις ΗΠΑ. Αυτό ήταν που ξεκίνησε να μας μιλά για έρευνα. Ονομάζεται Χρήστος Παναγιωτίδης και υπήρξε πολύ σημαντική επιρροή για εμένα. Κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών μου σπουδών αφιέρωσα πολύ χρόνο στο εργαστήριό του. Αυτά που κάναμε στο εργαστήριο με ενδιέφεραν πιο πολύ από τη διδακτική ύλη και τα υπόλοιπα μαθήματα!

- Ήταν δημοφιλής επιλογή η έρευνα εκείνη την εποχή; Φαντάζομαι ότι πολλοί συμφοιτητές σας στο Φαρμακευτικό θα σκόπευαν να αναλάβουν κάποιο φαρμακείο.

Έτσι ακριβώς ήταν. Οι περισσότεροι συμφοιτητές μου σκόπευαν να εργαστούν σε κάποιο νοσοκομείο ή φαρμακείο. Αλλά εμένα μου άρεσε η αναζήτηση.

- Τι ήταν αυτό που σας άρεσε; Τι σας μετέφερε ο κ. Παναγιωτίδης ή γνωρίσατε μέσα από τη δουλειά στο εργαστήριο και σας έκανε να πείτε “αυτό είναι για μένα”;

Μου φαινόταν συναρπαστικό το να θέτεις μια ερώτηση, π.χ. για το πώς δουλεύει ένας οργανισμός ή ένα κύτταρο, και να βρίσκεις ο ίδιος τα πειράματα για να βρεις την απάντηση. Αυτό κάναμε στο εργαστήριο τότε, αυτό ακριβώς προσπάθησε να μου δώσει να καταλάβω ο Χρήστος Παναγιωτίδης. Απαντήσεις σε ερωτήσεις. Αυτό δεν είναι η έρευνα; Ένας επιτυχημένος ερευνητής είναι αυτός που μπορεί να θέσει μια ερώτηση και να σχεδιάσει ένα μικρό πείραμα για να βρει την απάντηση. Έστω κι αν στη Θεσσαλονίκη εκείνη την εποχή το προσπαθούσαμε με ελάχιστη χρηματοδότηση, η ουσία της έρευνας, η διαδικασία, είναι πάντα η ίδια, ανεξαρτήτως πόρων.

- Διατηρείτε ακόμα επαφές με τον καθηγητή σας;

Ναι, βέβαια. Μιλάμε συχνά και φυσικά κάθε φορά που έρχομαι στην Ελλάδα συναντιόμαστε.

- Πώς συνεχίσατε μετά τη Φαρμακευτική;

Όταν πήρα το πτυχίο μου είχα την επιλογή είτε να μείνω στη Θεσσαλονίκη για να συνεχίσω με μεταπτυχιακό είτε να έρθω στις ΗΠΑ. Πήρα την απόφαση να φύγω. Ήταν το 2004, μια εποχή στην οποία δεν είχε ξεκινήσει η οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Ήταν η “χρυσή εποχή” καθώς τότε ξεκινούσαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες.

Εγώ έφυγα πριν την οικονομική κρίση, πριν το brain drain, πριν την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας. Σε μια περίοδο που, θεωρητικά, όλα ήταν “μια χαρά”.

Επέλεξα να συνεχίσω με μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό διότι πίστευα ότι οι ευκαιρίες εκεί θα είναι περισσότερες. Από αυτή την άποψη στάθηκα τυχερός. Είναι καλύτερα να είναι συνειδητή μια απόφαση, παρά να σε αναγκάζουν οι συνθήκες να επιλέξεις.

- Η απόφαση να φύγετε στο εξωτερικό σχετίζεται με την προσωπική σας φιλοδοξία; Για παράδειγμα, θεωρούσατε ότι η έρευνά σας αξίζει να έχει παγκόσμιο αντίκτυπο;

Όχι ακριβώς. Το 2004 είχα τελειώσει το Φαρμακευτικό της Θεσσαλονίκης και είχα μια πρόταση για να συνεχίσω με μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο Τμήμα.

Επειδή ως προπτυχιακός φοιτητής πέρασα πολλές ώρες σε εργαστήρια, είχα καταλάβει πώς δουλεύει η έρευνα. Είχα καταλάβει ότι η δουλειά που γίνεται στο εξωτερικό είναι σε εντελώς διαφορετικό επίπεδο, τόσο λόγω της χρηματοδότησης, όσο και επειδή υπάρχουν πολύ περισσότερα εργαστήρια και συνεπώς, πολύ περισσότερες ευκαιρίες επιλογής.

Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο έφυγα: για να ζήσω μια διαφορετική εμπειρία, να έχω περισσότερες ευκαιρίες. Όλα αυτά ξεκίνησαν από την περιέργεια να ανακαλύψω πώς λειτουργεί το σύστημα στο εξωτερικό. Αντί να πρέπει να διαλέξω μεταξύ 3-4 εργαστηρίων, θα είχα να διαλέξω μεταξύ 50 ή 100. Ουσιαστικά, θα είχα περισσότερες ευκαιρίες για να βρω αυτό που θα μου άρεσε. Ποτέ δεν είχα κάποιο μακροπρόθεσμο σκοπό. Ήταν καθαρά πρακτικοί οι λόγοι. Ευτυχώς στην ηλικία που έφυγα, ήταν αρκετά εύκολο να τοι τολμήσεις.

- Οι γονείς ήταν υποστηρικτικοί στην επιλογή σας να ασχοληθείτε με την έρευνα και να μετακινηθείτε στο εξωτερικό; Ποιο ήταν το δικό τους background;

Ποτέ δεν είναι εύκολο για έναν γονέα να αφήσει το παιδί του να φύγει μακριά. Αλλά ήταν πάντα υποστηρικτικοί. Όσον αφορά το δικό τους background, ο πατέρας μου ήταν κρεοπώλης και η μητέρα μου καθηγήτρια στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ήταν πάντα υποστηρικτές της εκπαίδευσης και πίστευαν ότι όσο περισσότερο εκπαιδευτείς τόσες περισσότερες επιλογές θα έχεις στη ζωή σου. Ωστόσο από τον περίγυρό μου, γνωστούς και συγγενείς, είχα ακούσει σχόλια για την επιλογή μου το 2004, να αφήσω μια “σίγουρη δουλειά”, το να έχω το φαρμακείο μου, για το άγνωστο.

- Συνεχίσατε με σπουδές στο Columbia. Γιατί επιλέξατε αυτό το πανεπιστήμιο;

Ένας από τους λόγους που πήγα στο Columbia ήταν επειδή ο Χρήστος Παναγιωτίδης, πριν επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη, δίδασκε στο Columbia. Οπότε, λόγω των περιγραφών του, μου φαινόταν λίγο πιο οικείο. Φυσικά και επειδή ήταν ένα πολύ καλό Πανεπιστήμιο, το οποίο ήταν γνωστό στην Ελλάδα για την ποιότητα του προγράμματός του και των σπουδών του. Επίσης, ήταν ένα Πανεπιστήμιο το οποίο είχε πάρα πολλά καλά εργαστήρια, επομένως ήξερα εκ των προτέρων ότι, ανεξαρτήτως του πού θα καταλήξω, θα είχα πάρα πολλές επιλογές για να βρω το πεδίο μου.

Έκανα εκεί το διδακτορικό μου, έμεινα εκεί 4,5-5 χρόνια. Συνέχισα με μεταδιδακτορικές σπουδές στο NYU και, όσο ήμουν εκεί, με κάλεσαν στη Regeneron για να δώσω μια ομιλία. Κάπως έτσι ξεκίνησα να μιλάω με τους υπεύθυνος της εταιρείας για να ξεκινήσω να δουλεύω σε αυτούς.

- Πόσο εύκολο είναι να κάνεις διδακτορικό στο Columbia; Από το να γίνεις δεκτός μέχρι τον παράγοντα του κόστους;

Α, ευτυχώς είχα εξασφαλίσει υποτροφία. Οι σπουδές μου ήταν δωρεάν και είχα και μισθό, ο οποίος μου κάλυπτε όλα τα έξοδα στη Νέα Υόρκη! Από άποψη ευκολίας, είναι πολύ πιο εύκολο εφόσον είσαι ήδη στις ΗΠΑ. Μια μεγάλη διαφορά μεταξύ Ελλάδας και Αμερικής, είναι εδώ το σύστημα είναι πιο ευέλικτο. Η επιλογή Πανεπιστημίου δε σε δεσμεύει ως προς την επιλογή αντικειμένου. Είναι σαν να επιλέγεις να φοιτήσεις στο Αριστοτέλειο συνολικά, κι όχι μόνο στη Φαρμακευτική του Αριστοτελείου. Μπορείς ουσιαστικά να δημιουργήσεις το πτυχίο που εσύ θέλεις. Στην Ελλάδα παίρνουμε μια απόφαση για τη Σχολή στην οποία θα πάμε από τα 18 ή και νωρίτερα. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη διαφορά για μένα, αυτή η ευελιξία.

Το όλο σύστημα στην Ελλάδα σε μαθαίνει να είσαι πιο “σεταρισμένος”, προς μια κατεύθυνση. Αν πας στο Φαρμακευτικό, το πιο λογικό είναι να γίνεις φαρμακοποιός. Στις ΗΠΑ έχεις πολλές δυνατότητες να αλλάξεις την πορεία σου.

- Πώς προέκυψε η πρόσκληση για εκείνη την ομιλία στη Regeneron; Σχετίζεται καθόλου με το γεγονός ότι και ο CEO της εταιρείας ο George Yancopoulos, είναι Έλληνας;

Όχι, γνώρισα τον George αρκετούς μήνες αφότου πήγα στην εταιρεία. Ένας γνωστός μου από το Columbia δούλευε στη Regeneron. Αυτός ήταν που μου είπε ότι στην εταιρεία θα ξεκινούσε τμήμα Λοιμωδών Νοσημάτων. Λόγω του δικού μου background θεώρησε ότι θα ήταν ενδιαφέρον να έρθω σε επαφή. Σε εκείνη τη φάση δεν έψαχνα για δουλειά. Είχα ξεκινήσει το μεταδιδακτορικό μου και είχα μια πολύ καλή υποτροφία, οπότε ήμουν έτοιμος να συνεχίσω ακαδημαϊκή καριέρα. Με την ευκαιρία αυτής της ομιλίας γνώρισα μερικά άτομα της εταιρείας τα οποία μου έκαναν πρόταση για δουλειά.

Όπως καταλαβαίνετε, έτσι έρχεται το δίλημμα για το αν θα έπρεπε να αφήσω την ακαδημαϊκή πορεία για να εργαστώ σε μια εταιρεία. Αυτό που έμαθα τελικά είναι ότι πρέπει να είσαι ευέλικτος. Και μερικές φορές, όταν σου παρουσιάζεται κάποια ευκαιρία, αν είναι κάτι που σου αρέσει, καλό θα είναι να την αρπάζεις.

Πρέπει να είσαι ανοιχτός στις ευκαιρίες και όχι απαραίτητα να προγραμματίζεις τα επόμενα σου βήματα. Καθώς δε γνωρίζεις το τι θα γίνει στη ζωή σου , συχνά δεν έχει νόημα το να θέτεις μακροπρόθεσμους στόχους. Προσωπικά δεν το κάνω, αλλά και όσες φορές το έκανα, διαψεύστηκα. Σε έμενα άνοιξε ένας τελείως διαφορετικός δρόμος τον οποίο ούτε φανταζόμουν...

- Το διδακτορικό και το μεταδιδακτορικό σας ήταν πάνω στα λοιμώδη νοσήματα;

Το διδακτορικό μου ναι, πάνω στην ιολογία. Το μεταδιδακτορικό μου ήταν πιο βασική έρευνα, στη μοριακή βιολογία. Αυτό που έκανα στο διδακτορικό μου ήταν να μελετήσω μερικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιούν οι ιοί στο διπλασιασμό τους, οπότε στο μεταδιδακτορικό με τη βασική έρευνα προσπαθούσα να καταλάβω τους μηχανισμούς αυτούς. Η δουλειά μου στη Regeneron είναι πιο κοντά στο διδακτορικό μου.

- Είχατε φανταστεί τον εαυτό σας καθηγητή;

Η πορεία που είχα φανταστεί για τον εαυτό μου, πριν έρθω στη Regeneron, ήταν ότι πράγματι θα συνεχίσω τις μεταδιδακτορικές μου σπουδές και θα ακολουθήσω μια ακαδημαϊκή καριέρα. Υπάρχει, βλέπετε, μια άποψη στην έρευνα ότι η “σωστή έρευνα γίνεται στην Ακαδημία και όχι στις φαρμακευτικές εταιρείες” -σας το λέω, η άποψη αυτή προέρχεται από την άγνοια.

Όταν ήρθα από την Ελλάδα στο Columbia, δεν είχα εκτεθεί στο φάσμα των ευκαιριών που υπάρχουν σε ένα τεράστιο Πανεπιστήμιο όπως αυτό. Ακριβώς έτσι ένιωσα και όταν πήγα από την Ακαδημία στην εταιρεία. Δεν έχεις εκτεθεί στην ανάπτυξη ενός φαρμάκου από την αρχή έως το τέλος, δεν έχεις εκτεθεί σε όλες τις δραστηριότητες που χρειάζονται για να είσαι πετυχημένος σε μια εταιρεία. Για μένα ήταν εντελώς άγνωστο.

Είναι πολύ δύσκολο να καταλάβεις αν κάτι σου αρέσει ή όχι αν δεν έχεις εκτεθεί σε αυτό. Το να πάρεις την απόφαση για ακαδημαϊκή καριέρα χωρίς να γνωρίζεις ποιες είναι οι ευκαιρίες και τι μπορεί να σου προσφέρει μια θέση σε μια εταιρεία είναι δύσκολο.

- Ενταχθήκατε λοιπόν σε αυτό το νέο Τμήμα Λοιμωδών Νοσημάτων που δημιουργήθηκε στη Regeneron;

Ναι, σε θέση Ερευνητή, αρκετά χαμηλή θέση, που βέβαια αντιστοιχούσε στη θέση που θα μπορούσα να έχω την εποχή εκείνη με βάση τις εμπειρίες και το βιογραφικό μου.

- Σήμερα ηγείστε αυτού του Τμήματος. Πώς ήταν η εξέλιξη μέσα στην εταιρεία;

Αυτή τη στιγμή είμαι επικεφαλής της Ομάδας Λοιμωδών Νοσημάτων, είμαι επικεφαλής της Ομάδας Ιικών Φορέων και Γενετικών Θεραπειών και επίσης Αντιπρόεδρος Έρευνας της Regeneron, είμαι ένα στέλεχος στην εταιρεία. Οπότε εκτίθεμαι στην Έρευνα της εταιρείας συνολικά και όχι μόνο στο δικό μου Τμήμα.

Η πορεία ήταν αρκετά γρήγορη. Ουσιαστικά μέσα στα τελευταία 9 χρόνια κάθε χρόνο πήγαινα στην επόμενη θέση, ενώ συνολικά 3 φορές προσπέρασα και από ένα βήμα, πήρα δηλαδή διπλή προαγωγή. Η πορεία μου στη Regeneron ήταν αλματώδης, θα μπορούσε να πει κανείς.

Το αποτέλεσμα αυτό είναι ένας συνδυασμός της δουλειάς που κάναμε ως ομάδα, ένας συνδυασμός τύχης -πάντα χρειάζεται η τύχη, ειδικά στην έρευνα- και φυσικά σκληρής δουλειάς: όχι μόνο από εμένα και την ομάδα μου αλλά και τις υπόλοιπες ομάδες με τις οποίες συνεργαζόμαστε. Μέχρι στιγμής ήταν μια πολύ γρήγορη πορεία, μια πορεία που δεν μπορούσα φυσικά να φανταστώ και να προβλέψω πριν από 10 χρόνια. Και μια πορεία με πολλές επιτυχίες.

- Εσείς ουσιαστικά απολαύσατε τα οφέλη ενός πλήρους αξιοκρατικού συστήματος, κάτι που μας λείπει πάρα πολύ στην Ελλάδα, ακόμα και στις επιχειρήσεις…

Έτσι θέλω να πιστεύω. Είναι ένα σύστημα το οποίο ανταμείβει αυτούς που δουλεύουν σκληρά και έχουν επιτυχίες. Βέβαια, η επιτυχία πολύ σπάνια είναι προσωπική. Είναι πολύ διαφορετικό το να δουλεύεις στο περιβάλλον μιας εταιρείας απ' ότι στο περιβάλλον ενός Πανεπιστημίου. Στον ακαδημαϊκό κλάδο μπορεί να είσαι πολύ πετυχημένος, ακόμα κι όταν δουλεύεις μόνος σου. Σε μια εταιρεία είναι αδύνατον να πετύχεις αν παραμένεις μονάδα. Η δουλειά που κάνουμε, για να γίνει σωστά, χρειάζεται τη συνεργασία πάρα πολλών ανθρώπων και ειδικοτήτων. Για να είσαι πετυχημένος πρέπει να ξέρεις πώς να δουλεύεις με άλλους και με ποιους να συνεργάζεσαι στα διάφορα στάδια της έρευνας.

- Εφόσον η συνεργασία στο δικό σας πεδίο είναι προϋπόθεση για την επιτυχία, εσείς ξέρατε ότι έχετε αυτή την ικανότητα; Ως λαός φαίνεται να υστερούμε και σε αυτό…

Είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζεις αν είσαι ταλαντούχος σε κάτι αν δεν το δοκιμάσεις. Είναι φυσικά σημαντικό το να σου δίνονται και οι κατάλληλες ευκαιρίες. Όταν προσλαμβάνεις κάποιον βάσει βιογραφικού είναι πολύ δύσκολο να καταλάβεις ποιες είναι οι πραγματικές του ικανότητες, τα πραγματικά του ταλέντα. Αυτά φαίνονται μόνο στην πράξη. Σε εμένα δόθηκαν οι ευκαιρίες για συνεργασία και απέδειξα ότι μπορώ να το κάνω με επιτυχία. Λογικά ούτε αυτοί που προσέλαβαν το είχαν καταλάβει από πριν, καθώς πρόκειται για μια συνεχή διαδικασία. Έχει να κάνει με την ευελιξία που προαναφέραμε και την αξιοποίηση των κατάλληλων ευκαιριών.

- Αν και ακούστηκε πολύ το όνομά σας με αφορμή την έρευνα κατά του κορωνοϊού, δεν ήταν αυτή η πρώτη φορά που ήσασταν στην πρώτη γραμμή καταπολέμησης ενός απειλητικού ιού. Είχε προηγηθεί ο Ebola. Ποιο είναι το ιστορικό;

Το ιστορικό ξεκινά νωρίτερα από τον Ebola. Η ιστορία αυτή μου έχει διδάξει προσωπικά μερικά πράγματα και θεωρώ ότι το συμπέρασμά της είναι σημαντικό. Όλα ξεκίνησαν, θα έλεγα, το 2013, περίπου 2 χρόνια αφότου βρέθηκα στη Regeneron. Τότε ήταν που ξεκινήσαμε να αναρωτιόμαστε ως τμήμα το πώς θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε όλες τις τεχνολογίες που έχει αναπτύξει η Regeneron τα τελευταία 15-20 χρόνια ώστε να δημιουργήσουμε φάρμακα εναντίον όλων αυτών των ιών που δημιουργούν επιδημίες. Ο ιός που ήταν τότε στην επικαιρότητα ήταν ο MERS, ένας κορωνοϊός ο οποίος βρίσκεται μόνο στη Μέση Ανατολή -φυσικά, όταν ξέσπασε εκείνη η επιδημία, δε γνωρίζαμε αν θα περιοριστεί εκεί ή θα επεκταθεί σε όλο τον πλανήτη.

Διαπιστώσαμε ότι ως εταιρεία έχουμε την τεχνολογία για να αναπτύξουμε αντισώματα για τον κορωνοϊό MERS. Ξεκινήσαμε μια διαδικασία τότε για να προσελκύσουμε χρηματοδότηση από την Κυβέρνηση και άλλους οργανισμούς, αλλά υπήρχε πάρα πολύ μικρό ενδιαφέρον, επειδή δεν υπήρχε μεγάλη έξαρση της επιδημίας. Ένα χρόνο μετά ξεκίνησε η επιδημία του Ebola στη Δυτική Αφρική. Τώρα ξέρουμε ότι είναι η μεγαλύτερη επιδημία Ebola της ιστορίας.

Οπότε, αυτό που κάναμε είναι ότι πήγαμε πίσω στις ίδιες ακριβώς οργανώσεις που είχαμε πάει και το 2013 και τους είπαμε “Θυμάστε όσα σας λέγαμε για τον MERS; Παρ' ότι δε συνεργαστήκαμε τότε, εμείς κάναμε τα όσα λέγαμε. Και ιδού τα αποτελέσματα της δουλειάς μας!”. Ξεκίνησε λοιπόν μια πολύ στενή συνεργασία με την αμερικάνικη κυβέρνηση για να φτιάξουμε τα αντισώματα του Ebola. Το σημειώνω: Η συνεργασία αυτή ξεκίνησε επειδή είχαμε πάρει την απόφαση να τρέξουμε μόνοι μας την έρευνα για τον MERS. Ουσιαστικά, όλη η δουλειά που κάναμε στον MERS ήταν παράδειγμα της δουλειάς που μπορούσαμε να κάνουμε για τον Ebola.

Για μένα το δίδαγμα της ιστορίας είναι ότι ακόμα κι αν κάτι δεν έχει άμεση εφαρμογή σε αυτό που κάνεις ή, ακόμα κι αν όσοι προσεγγίζεις δεν ενδιαφέρονται άμεσα για αυτό που κάνεις, αν εσύ πιστεύεις σε αυτό, συνέχισε να το κάνεις. Και σε κάποια φάση θα δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα σε καταλάβουν.

Ξεκινήσαμε, λοιπόν, να φτιάχνουμε τα αντισώματα για τον Ebola σε συνεργασία με την αμερικανική κυβέρνηση. Τα φτιάξαμε σε χρόνο ρεκόρ. Τα δοκιμάσαμε σε πιθήκους και δουλεύαν πάρα πολύ καλά, αλλά μετά από 9 μήνες ευτυχώς η επιδημία του Ebola στην Αφρική είχε τελειώσει. Οπότε δεν προλάβαμε να τα δοκιμάσουμε σε ασθενείς.

Το 2018 ξεκίνησε μια καινούρια επιδημία στο Κονγκό και τότε πια τα αντισώματά μας ήταν έτοιμα, τα είχαμε στην κατάψυξη. Δουλέψαμε με τοπικές και παγκόσμιες οργανώσεις, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Φαρμάκων, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Δοκιμάσαμε τα αντισώματά μας στην Αφρική και αποδείξαμε ότι δουλεύουν πάρα πολύ καλά -μειώνουν πάρα πολύ τη θνησιμότητα σε άτομα που έχουν νοσήσει από τον ιό. Αυτή είναι η επιτυχία μας σε κλινική δοκιμή, το πρώτο παράδειγμα που ξεκινήσαμε φτιάχνοντας τα αντισώματα για μια ασθένεια μέχρι να τα δοκιμάσουμε σε ανθρώπους και να δείξουμε ότι δουλεύουν. Τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών τα ανακοινώσαμε πέρυσι τον Αύγουστο.

Οπότε, όταν ξεκίνησε η επιδημία του SARS-CoV-2 τον Ιανουάριο του '20, όντως ο κόσμος περίμενε ότι εμείς θα δουλέψουμε στον κορωνοϊό. Όπως σας είπα, είναι κάτι που στην ουσία το χτίζουμε χρόνια. Το έχουμε ξανακάνει: εναντίον του MERS, του Ebola και τώρα κατά αυτού του κορωνοϊού. Και αυτό είναι κάτι το οποίο νομίζω ότι δείχνει μια συνέχεια στη δουλειά που κάνουμε. Δείχνει κάτι για τους επικεφαλής της εταιρείας που στηρίζουν αυτή τη δουλειά εδώ και πολλά χρόνια και θεωρώ ότι δείχνει κάτι και σε αυτούς που ήταν επιφυλακτικοί στην αρχή ότι μπορούμε να το κάνουμε και να έχουμε επιτυχία.

- Η τεχνική που χρησιμοποιείτε είναι παρόμοια κάθε φορά; Υπάρχει μια τεχνογνωσία που έχει αναπτυχθεί εντός της Regeneron και αξιοποιείται ούτως ώστε να καταπολεμήσει τον εκάστοτε ιό;

Δεν αφορά μόνο τον εκάστοτε ιό, αλλά μπορεί να δημιουργήσει οποιοδήποτε φάρμακο στηρίζεται σε ένα αντίσωμα. Μπορεί να είναι αντισώματα εναντίον ιικών λοιμώξεων ή εναντίον φλεγμονωδών νόσων ή καρκινικών νόσων. Οι περισσότερες εταιρείες έχουν μια τεχνολογία ή μία ιδέα και προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα προϊόν με την ιδέα αυτή. Η επιτυχία της Regeneron, η οποία δεν είναι προσωπική μου επιτυχία, οφείλεται σε άτομα που ήταν στην εταιρεία πολλά χρόνια πριν έρθω εγώ, είναι ότι ουσιαστικά στήνει πλατφόρμες τεχνολογίας οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν πάρα πολλές ιδέες στο μέλλον. Αυτό το οποίο έκανε είναι να φτιάξει κάποια γενετικά τροποποιημένα ποντίκια τα οποία δημιουργούν ανθρώπινα αντισώματα. Είναι ποντίκια στο οποία η γενετική αλληλουχία που κωδικοποιεί τα αντισώματα στο DNA των ποντικών έχει αλλαχθεί με τα κομμάτια του ανθρώπινου DNA που κωδικοποιούν τα γονίδια. Οπότε, αυτά τα ποντίκια φτιάχνουν ανθρώπινα αντισώματα. Έτσι, αν τους δώσεις κάτι το οποίο ομοιάζει με τον ιό του Ebola, θα φτιάξουν ανθρώπινα αντισώματα εναντίον του Ebola, σαν τα αντισώματα που θα έφτιαχνε κι ένας ένας άνθρωπος ο οποίος πάσχει από τον ιό. Το ίδιο και στον κορωνοϊό. Οπότε είναι μια πλατφόρμα που φτιάχνει πάρα πολύ καλά αντισώματα. Οποιοδήποτε αντίσωμα καλείσαι να φτιάξεις, υπάρχει πλέον μια τεχνογνωσία για το πώς να τα φτιάξεις.

Όταν τα φτιάξεις πρέπει κάπως να τα παράγεις. Έχουμε ξοδέψει πάρα πολύ, τόσο κεφάλαιο όσο και χρόνο, για να αναπτύξουμε τεχνολογίες που θα παράγουν αντισώματα σε μεγάλες ποσότητες. Έχουμε δημιουργήσει τρόπους για να φτιάχνουμε αντισώματα σε πολύ μεγάλους αντιδραστήρες. Στον κορωνοϊό ουσιαστικά αξιοποιούμε όλες αυτές τις τεχνολογίες για να γίνουν όλες οι διαδικασίες όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.

Πριν ένα μήνα ξεκινήσαμε τη φάση για να δείξουμε ότι είναι ασφαλή για χορήγηση σε ανθρώπους. Πριν μια εβδομάδα ανακοινώσαμε ότι ξεκινάμε τη φάση 2/3 των κλινικών δοκιμών (δείτε πληροφορίες εδώ). Είναι μια πολύ μεγάλη συνεργασία με το NIAID, το κομμάτι του NIH που ασχολείται με τις λοιμώξεις του κορωνοϊού, του οποίου Πρόεδρος είναι ο Dr Fauci.

- Αναμένουμε δεύτερο κύμα, ίσως από τον Οκτώβριο. Θα προλάβουμε να έχουμε φάρμακα μέχρι τότε;

Μέσα στους επόμενους μήνες θα ξέρουμε το κατά πόσο δουλεύουν τα αντισώματα που έχουμε απομονώσει και σε ανθρώπους. Συνεχίζουμε την έρευνα για να καταλάβουμε όσο περισσότερα μπορούμε για τα αντισώματα, ενώ μέσα στο καλοκαίρι τρέχουν οι κλινικές δοκιμές.

Είμαστε αισιόδοξοι. Το μόνο επιστημονικό πρόβλημα είναι ότι υπάρχει μεγάλο εύρος στην εκδήλωση του ιού: υπάρχουν άτομα τα οποία δεν εμφανίζουν καθόλου συμπτώματα και νοσούν κανονικά, υπάρχουν άτομα που παρουσιάζουν βαριά συμπτώματα, εισάγονται στο νοσοκομείο και καταλήγουν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο εύρος. Συνήθως οι μολύνσεις δεν έχουν τόσο μεγάλο εύρος. Αυτό είναι κάτι διαφορετικό το οποίο καλούμαστε να χειριστούμε.

Ένα από τα δύσκολα ερωτήματα για εμάς είναι “τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει το κλινικό δείγμα στο οποίο θα χορηγηθούν τα αντισώματα για να αποδειχτεί ότι δουλεύουν”. Το ότι δουλεύουν σε κάποιους πληθυσμούς είναι δεδομένο.

- Το μεγάλο αυτό εύρος στην εμφάνιση συμπτωμάτων και στον τρόπο αντίδρασης του οργανισμού στον ιό σχετίζεται με πιθανές μεταλλάξεις του ιού;

Δεν έχει καμία σχέση. Έχει να κάνει με τον ίδιο τον άνθρωπο. Καθένας από εμάς έχει κάποια γονίδια που προδιαθέτουν την εμφάνιση ή μη συμπτωμάτων. Πιστεύουμε ότι είναι κάτι που να κάνει με το γονιδίωμά μας. Θα ξέρουμε περισσότερα τους επόμενους μήνες, τα επόμενα χρόνια. Είναι πάντως κάτι το εντυπωσιακό: ο ίδιος ιός μπορεί να προκαλέσει μεγάλη γκάμα συμπτωμάτων. Η ηλικία φυσικά μετράει, όσο πιο νέοι, τόσο λιγότερα τα συμπτώματα. Αλλά είναι ακόμα πιο σύνθετο: ορισμένοι υπερήλικες αναρρώνουν χωρίς προβλήματα, ενώ μερικοί νεαροί ασθενείς παρουσιάζουν πολύ σοβαρά συμπτώματα. Αυτό είναι κάτι που προσπαθούμε να καταλάβουμε. Δυστυχώς, τα κρούσματα στην Αμερική αυξάνονται. Το μόνο “καλό” με αυτό είναι ότι μπορούμε να τρέξουμε τις κλινικές δοκιμές. Αν ο αριθμός κρουσμάτων έπεφτε το καλοκαίρι και ξανανέβαινε το φθινόπωρο θα χάναμε την ευκαιρία να μάθουμε αν έχουμε φάρμακα που λειτουργούν.

- Υπάρχει μια ανησυχία για την Ελλάδα αυτή τη στιγμή, καθώς μετά την άρση των μέτρων είδαμε αύξηση κρουσμάτων...

Προς το παρόν τα κρούσματα στην Ελλάδα είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Αλλά θα έπρεπε να πάρουμε παράδειγμα από το Τέξας και τη Φλόριντα, που αρχικά δεν είχαν πολλά κρούσματα. Όταν έγινε η άρση των μέτρων, τα κρούσματα αυξήθηκαν δραματικά με αποτέλεσμα, σε αυτή την περίπτωση, να μιλάμε ήδη για δεύτερο κύμα.

Αυτή είναι μια δύσκολη εξίσωση. Οι επιδημιολόγοι και όσοι καλούνται να πάρουν αποφάσεις για το τι θα μείνει κλειστό και τι θα μείνει κλειστό πρέπει να ισορροπήσουν την υγεία του πληθυσμού με την οικονομία.

- Φαίνεται στην Ελλαδα, τουλάχιστον σε πρώτη φάση, ο κόσμος εμπιστεύτηκε τους επιστήμονες, αντίθετα με την Αμερική. Καθηγητές Πανεπιστημίων μάς μετέφεραν ότι είχε αλλάξει η αντιμετώπιση των μαθητών τους... Ότι εν μέσω του lockdown τους έβλεπαν με δέος, τους έβλεπαν ως ήρωες…

Είχαμε την τύχη να μιλήσουμε και με την ελληνική κυβέρνηση σε κάποια φάση και αυτό που καταλάβαμε είναι ότι προτιμούν να μείνουν στο παρασκήνιο, δίνοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο στους επιστήμονες που οι ίδιοι επέλεξαν για να μεταδώσουν το μήνυμα της Κυβέρνησης. Είναι πολύ θετικό πως ο κόσμος τους άκουγε. Και όπως μου έχει μεταφερθεί από φίλους και οικογένεια στην Ελλάδα, όλοι κάθε απόγευμα περίμεναν να ακούσουν τι έχουν να πουν οι επιστήμονες. Πραγματικά εντυπωσιακό!

Ο λόγος που η Regeneron αποφάσισε να χρηματοδοτήσει όλους τους διαγωνισμούς στα Αμερικανικά Λύκεια (δείτε εδώ) είναι διότι πιστεύουμε ότι οι ήρωες πρέπει να προέρχονται και από τον επιστημονικό τομέα. Οι ήρωες πρέπει να είναι άτομα που ωφελούν την υγεία όχι μόνο την οικονομία. Προσπαθεί να μεταδώσει το μήνυμα “Doing well by doing good”.

Η πανδημία μάς έδειξε ότι ολόκληρη η ανθρωπότητα προσπαθεί να αντιμετωπίσει έναν ιό. Και ο μοναδικός τρόπος για να βγεις από αυτό το πρόβλημα είναι η επιστήμη, η έρευνα. Η επιστροφή στις πραγματικές αξίες. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο πρόβλημα από την υγεία. Όταν υπάρχει ο φόβος να αρρωστήσεις ή όταν κάποιος στην οικογένειά σου έχει πρόβλημα υγείας, όλη σου η ζωή παίρνει κατευθείαν μια εντελώς διαφορετική διάσταση. Το μόνο που χρειάζεσαι είναι ένα φάρμακο για να σε σώσει. Και αυτό είναι αυτό το οποίο χρειάζεται τώρα όλος ο πλανήτης: ένα φάρμακο.

Το θέμα είναι “πώς μπορούμε να θυμόμαστε μόνιμα τέτοια θέματα”; Πέρα από τον κορωνοϊό, υπάρχουν πολλές ασθένειες σε όλο τον κόσμο τις οποίες δεν σκεφτόμαστε ή θεωρούμε ότι δεν μας αφορούν προσωπικά. Είναι ένα μάθημα για το υπόλοιπο της ζωής μας. Τι μπορούμε να κάνουμε για τους μικρότερους κορωνοϊούς; Πώς μπορούμε να συνεχίσουμε και την έρευνα και την επιστήμη ούτως ώστε ένα ένα αυτά τα προβλήματα να τα λύσουμε;

Γι' αυτό ακριβώς σπουδάζεις μια ζωή, γι' αυτό ακριβώς δουλεύεις μια ζωή: για να έχεις την εμπειρία και τις τεχνολογίες. Είναι μια επένδυση για να αξιοποιηθεί όταν χρειαστεί.

- Είναι αυτό και ένα μάθημα: το πόσο εντυπωσιακά αποτελέσματα προκύπτουν όταν το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας εστιάζει στο ίδιο πρόβλημα!

Πριν από 6 μήνες δεν ξέραμε τίποτα για αυτό τον ιό. Μέσα σε 6 μήνες, ξέρουμε πάρα πολλά πράγματα, πολύ περισσότερα από όσα ξέρουμε για ιούς που μελετάμε 20 ή 30 χρόνια. Είναι πράγματι εντυπωσιακό. Ο αριθμός των δημοσιεύσεων για το συγκεκριμένο θέμα καθημερινά είναι τρομακτικός. Είναι μεγάλο μάθημα.

- Ακούμε συχνά ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες ασχολούνται κυρίως με τις ασθένειες που έχουν εμπορικό ενδιαφέρον γι' αυτό και δεν έχουν ακόμα λυθεί κάποια μεγάλα ιατρικά ζητήματα. Μπορεί αυτό να αλλάξει από εδώ και πέρα;

Με την πρώτη φράση συμφωνώ και διαφωνώ ταυτόχρονα. Οι φαρμακευτικές εταιρείες είναι πάνω από όλα εταιρείες και πρέπει να είναι βιώσιμες. Εκ των πραγμάτων πρέπει να ασχολούνται κυρίως με ασθένειες οι οποίες έχουν αρκετούς ασθενείς. Υπάρχουν εταιρείες οι οποίες ασχολούνται αποκλειστικά με ασθένειες που δεν έχουν κανένα εμπορικό ενδιαφέρον. Στη Regeneron δεν ξεκινήσαμε το πρόγραμμα για τον Ebola επειδή είχε εμπορικό ενδιαφέρον, δεν ξεκινήσαμε το πρόγραμμα για τον MERS επειδή είχε εμπορικό ενδιαφέρον, δεν ξεκινήσαμε το πρόγραμμα για τον FOP (προοδευτική οστεοποιός ινοδυσπλασία, μια συγκεκριμένη γενετική ασθένεια που επηρεάζει τα κόκκαλα), επειδή είχε εμπορικό ενδιαφέρον. Οπότε νομίζω ότι προσπαθούμε όσο μπορούμε να κάνουμε σε βάθος χρόνου ένα συνδυασμό.

Και πάλι αυτή η προσπάθεια ξεκινά από τους επικεφαλής της εταιρείας. Θα αναφέρω το παράδειγμα του Roy Vagelos, προέδρου του Δ.Σ. της Regeneron, ο οποίος όταν ήταν πρόεδρος της Merck είχε διαθέσει δωρεάν το φάρμακο κατά της τύφλωσης στην Αφρική και είχε σώσει πάρα πολύ κόσμο. Όχι για να βγάλει κέρδος. Αντιθέτως, με τα κέρδη που είχε η Merck εκείνη την περίοδο ήταν ένας τρόπος για να δώσει κάτι πίσω στην ανθρωπότητα. Αυτό εντάσσεται στο Corporate Responsibility: όταν διοικείς έναν μεγάλο οργανισμό έχεις ένα κομμάτι ευθύνης απέναντι στην κοινωνία να προσφέρεις ένα μέρος από τα κέρδη σου. Αυτό μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Είτε ασχολούμενος με έρευνα σε φάρμακα για ασθένειες που δεν ταλαιπωρούν πολύ κόσμο, είτε παρέχοντας εκπαίδευση, είτε δίνοντας χρήματα.

Αυτό που λένε συστηματικά ο George Yancopoulos, CEO της εταιρείας και ο Leonard (Lenny) Schleifer, ο Πρόεδρος είναι “Doing well by doing good”. Αυτό σημαίνει ότι μπορείς να δουλεύεις σε μια πολύ πετυχημένη εταιρεία, μπορείς να είσαι πολύ επιτυχημένος ως επιχειρηματίας ή επιστήμονας ενώ παράλληλα φροντίζεις να κάνεις το “καλό”, να βοηθάς.

Λέγοντας αυτό, είναι κάτι το οποίο παραμένει πολύ δύσκολο. Μια μικρή εταιρεία, η οποία ξεκινάει από το μηδέν είναι πολύ δύσκολο να τρέξει ένα πρόγραμμα για τον Ebola. Σε τέτοιες περιπτώσεις χρειάζεται η κατεύθυνση και η χρηματοδότηση του κράτους ή άλλων επιστημονικών οργανώσεων. Σίγουρα υπάρχει μια τάση να δουλεύουμε σε προγράμματα που έχουν εμπορικό ενδιαφέρον, αλλά δεν κάνουμε αποκλειστικά και μόνο αυτό.

Όσο για το αν θα αλλάξει από εδώ και πέρα, νομίζω πως ναι. Η πανδημία μας έδειξε ότι αν ήμασταν καλύτερα προετοιμασμένοι, θα ήμασταν σε πολύ καλύτερη φάση. Κλείνοντας θα ήθελα να πω ότι ζούμε σε μια εποχή που διάφορες Κυβερνήσεις, όχι τόσο στην Ευρώπη, αλλά ειδικά στην Αμερική, είναι εναντίον της Επιστήμης, δεν πιστεύουν στην κλιματική αλλαγή, δεν πιστεύουν ότι η έρευνα έχει αξία. Αυτό είναι που πρέπει να αλλάξει. Αν κάτι θα μας βγάλει από την κρίση που είμαστε σήμερα, είναι η Επιστήμη. Η Επιστήμη είναι αυτή που θα δημιουργήσει καινούρια εμβόλια και φάρμακα. Αν όμως οι μισοί πολίτες ακούνε τους ηγέτες τους που τους λένε “Τα εμβόλια είναι επικίνδυνα”, “Μην εμβολιαστείτε”, “Μην εμπιστεύεστε τους επιστήμονες, δεν ξέρουν τι λένε”, “Ο μοναδικός λόγος που οι φαρμακευτικές εταιρείες βγάζουν εμβόλια είναι για να έχουν κέρδος”, αν ακούνε όλες αυτές τις τρελές φωνές, θα κολλήσουμε σε μια κατάσταση, από την οποία δεν θα βγούμε ποτέ.

- Βρίσκεστε σε πολύ ιδιαίτερη θέση ως εταιρεία. Είστε στην πιο τεχνολογικά προηγμένη χώρα, έχετε στα χέρια σας όλα τα υλικά για να κάνετε έρευνα πρώτης γραμμής, είστε κοντά στη θεραπεία και πρέπει ταυτόχρονα να αντιμετωπίσετε μια Κυβέρνηση που έχει τον απόλυτο παραλογισμό. Είναι δύσκολο να διαχειριστείτε αυτή τη συνθήκη;

Το πρόβλημα της αμερικανικής κοινωνίας συνίσταται στο ότι είναι πολύ πολωμένη. Δυστυχώς όλα τα ζητήματα έχουν πια πολιτικοποιηθεί. Έχουμε τους Ρεπουμπλικάνους, οι οποίοι δεν πιστεύουν ότι υπάρχει ιός, και βλέπουμε τι συμβαίνει στο Τέξας. Αρνούνται να πάρουν προφυλάξεις, να φορέσουν μάσκα, να μείνουν στο σπίτι… Φυσικά αυτό συμβαίνει και σε άλλες χώρες. Είδατε τι έγινε με τον Πρόεδρο της Βραζιλίας…

Είναι τρελά αυτά που συμβαίνουν. Υπάρχει μεγάλο μέρος του πληθυσμού που δεν πιστεύει στα εμβόλια και δηλώνει στις δημοσκοπήσεις ότι θα αρνηθεί να εμβολιαστεί εναντίον του COVID-19, ακόμα κι αν βρεθεί εμβόλιο. Πολλοί πιστεύουν ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες είναι οι “κακοί” της υπόθεσης και δημιουργούν εμβόλια για να έχουν περισσότερο κέρδος. Είναι πάρα πολύ κρίμα και προφανώς είναι πρόβλημα δικό μας. Έχουμε αποτύχει στο να μεταφέρουμε το κατάλληλο μήνυμα στην κοινωνία.

Υπάρχουν πολλές εταιρείες και άτομα που έχω γνωρίσει προσωπικά που δουλεύουν πάρα πολύ σκληρά και πραγματικά ο πρώτος στόχος τους είναι να δημιουργήσουν κάτι που μπορεί να βοηθήσει. Αν αυτό συνδυάζεται με κέρδος, δεν νομίζω ότι είναι κακό. Αν κάποιος, ο οποίος έχει δουλέψει πάρα πολύ σκληρά σε ολόκληρη τη ζωή του, όπως ο George Yancopoulos ή ο Roy Vagelos, και το αποτέλεσμα της δουλειά του έχει ωφελήσει τόσο κόσμο, καταλήξει να είναι και πλούσιος, γιατί είναι κακό; Είναι άτομα που το αξίζουν. Πρέπει να υπάρχει και αυτό το κίνητρο. Γιατί αποδεχόμαστε το να είναι πλούσιος ένας αθλητής ή ένας καλλιτέχνης και να μην είναι ένας επιστήμονας, που έχει προσφέρει τόσα πολλά στην ανθρωπότητα; Γιατί ένας νέος πρέπει να έχει απαραίτητα ως πρότυπο έναν μπασκετμπολίστα του NBA; Αν έχεις μια εντυπωσιακή καριέρα και γίνεις πλούσιος χάρη σε αυτά που έχεις προσφέρει, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είσαι ανήθικος.

- Πώς το δόγμα "doing well by doing good" βρίσκει εφαρμογή στην περίπτωση μιας φαρμακευτικής, η οποία προσπαθεί να πολεμήσει μια από τις πιο φονικές πανδημίες (με ό,τι αυτό συνεπάγεται από άποψη χρηματοδοτικών αναγκών);

Όπως προανέφερα, ένα μέρος το κάναμε με χρηματοδότηση από την Κυβέρνηση. Αλλά μην ξεχνάμε ότι τις τεχνολογίες που έχει χτίσει η Regeneron για να μπορούμε να τρέχουμε όλα αυτά τα προγράμματα, τις δημιουργήσαμε μόνοι μας. Χρειάζεται ένας συνδυασμός.

Είναι εφικτό το “doing well” επειδή έχουμε χτίσει όλες αυτές τις τεχνολογίες για να φτιάξουμε προϊόντα για τον καρκίνο ή αυτοάνοσα νοσήματα και ταυτόχρονα, χρησιμοποιούμε τις ίδιες τεχνολογίες για μια πανδημία, η οποία ενδεχομένως να τελειώσει σε ένα μήνα και να μην χρησιμοποιηθεί ποτέ το φάρμακο που θα βρούμε. Μπορεί να δώσουμε δωρεάν το φάρμακο, μπορεί να δοθεί στις Κυβερνήσεις, κανένας δεν ξέρει ακριβώς πώς θα δοθεί. Αλλά έχεις μια ηθική υποχρέωση να το κάνεις.

- Καλώς εχόντων των πραγμάτων, όταν βρεθεί (βρείτε!) τη θεραπεία για τον COVID-19, έχει προβλεφθεί η μεγάλη παραγωγή του φαρμάκου και η παγκόσμια διανομή του; Πώς θα διασφαλιστεί ότι θα είναι οικονομικά προσιτό;

Ξεκινάω από το τελευταίο ερώτημα. Είναι ένα μεγάλο ζήτημα αυτό, που άπτεται φιλοσοφικών θεμάτων. Όταν έγινε ευρέως διαθέσιμη η ρεμντεσιβίρη, συζητήθηκε πολύ ότι το κόστος της ήταν πάνω από 2.000 δολάρια και όλοι σχολίασαν ότι πρόκειται για ένα πανάκριβο φάρμακο. Ίσως πρέπει να συγκρίνουμε τα ποσά ενός φαρμάκου με το κόστος προϊόντων που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας. Για παράδειγμα ένας υπολογιστής κοστίζει γύρω στα 2.000 δολάρια. 2.000 δολάρια αντιστοιχούν επίσης σε 2 τηλέφωνα iPhone. Αν λοιπόν συγκρίνεις ένα φάρμακο που θα σου σώσει τη ζωή με έναν υπολογιστή, πού πρέπει να δώσεις περισσότερα χρήματα;

Ο κόσμος πιστεύει ότι το φάρμακο πρέπει να είναι δωρεάν. Και αυτό είναι δίκαιο και άδικο. Το κόστος της υγείας είναι συνολικά τεράστιο και το φάρμακο είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό. Το κόστος περίθαλψης για όσους έχουν COVID-19 στις ΗΠΑ σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνά τα 100.000 δολάρια. Αν σε αυτό προσθέσεις 2.000 δολάρια για το φάρμακο που θα σου σώσει τη ζωή, δεν νομίζω ότι είναι πολλά.

Είναι βέβαια πάρα πολύ νωρίς για να έχουμε εικόνα της τιμής του φαρμάκου. Ο πρώτος στόχος είναι τα φάρμακα να λειτουργήσουν.

- Υπάρχει όμως το θέμα της οικονομικής ανισότητας που αναδεικνύεται μέσα από την πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη...

Πρέπει να δημιουργήσουμε ένα σύστημα με τη συνεργασία όλων -κυβερνήσεων, εταιρειών, ασφαλιστικών εταιρειών, νοσοκομείων- ώστε τα φάρμακα να είναι όσο το δυνατόν πιο προσιτά. Η υγεία να είναι ένα αγαθό το οποίο πρέπει να δίνεται σε όσους έχουν ανάγκη, είτε έχουν τα μέσα είτε δεν τα έχουν. Αυτός είναι ο τελικός στόχος. Να μη δημιουργούνται ανισότητες στην πρόσβαση στα φάρμακα. Δυστυχώς, δεν έχουμε εμείς την απάντηση στο πώς θα διασφαλιστεί αυτό. Οι φαρμακευτικές εταιρείες είναι απλώς ένα μέρος της εξίσωσης.

Επιστρέφω στο ζήτημα της παραγωγής. Αυτό είναι επίσης ένα τεράστιο ζήτημα. Πρέπει να παραχθούν τεράστιες ποσότητες εμβολίων και φαρμάκων. Είμαστε σε συζητήσεις με πολλές εταιρείες οι οποίες δεν δουλεύουν στον COVID-19 αλλά ενδιαφέρονται να παρασκευάσουν τα φάρμακα ή τα εμβόλια που θα αποδειχτούν αποτελεσματικά. Νομίζω ότι τελικά θα είναι μια συνεργασία πάρα πολλών εταιρειών, μη κερδοσκοπικών οργανώσεων, φορέων, που θα δουλέψουμε όλοι μαζί για να καλύψουμε τις ανάγκες όλου του πλανήτη. Είναι η πρώτη φορά που χρειαζόμαστε ένα φάρμακο και ένα εμβόλιο να φτάσει σε κάθε σημείο του πλανήτη. Η ανθρωπότητα δεν έχει αντιμετωπίσει ποτέ ανάλογη συνθήκη.

Μιλάμε για ένα παγκόσμιο πρόβλημα που ουσιαστικά εξισορροπεί όλες τις ανισότητες. Ακόμα και να μηδενίσεις τα κρούσματα στην Ευρώπη, στην Αμερική και στην Ασία, ένα άτομο που φέρει τον ιό από την Αφρική θα μπορούσε να ξαναπροκαλέσει το πρόβλημα.

- Τι μας μαθαίνει η πανδημία για την αντιμετώπιση ασθενειών και ιών στο μέλλον; Ποια είναι τα επόμενα μεγάλα προβλήματα στην υγεία που πρέπει να λυθούν και ενδεχομένως θα προσπαθήσετε εσείς να λύσετε στη Regeneron;

Αυτό που μάθαμε με την πανδημία είναι ότι πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι. Μιλούσαμε χρόνια για την πιθανότητα ένας κορωνοϊός να μεταπηδήσει από ζώα σε ανθρώπους –όπως είχε συμβεί και με τον SARS ή τον MERS. Ήμασταν τυχεροί που αυτοί οι 2 ιοί δεν μεταφέρονταν από άνθρωπο σε άνθρωπο τόσο εύκολα. Αλλά το ξέραμε ότι σε κάποια φάση υπάρχει πιθανότητα ένας κορωνοϊός να μεταφέρεται πιο εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Και αυτό ακριβώς έγινε. Θα ήταν ψέμα να πούμε ότι αυτό που γίνεται σήμερα δεν ήταν προβλέψιμο. Θα μπορούσαμε να έχουμε περισσότερα μέσα και τεχνολογίες έτοιμα για μια τέτοια περίπτωση.

Το άλλο το οποίο μας δίδαξε ότι πρέπει να πιστεύεις τους επιστήμονες, πρέπει να πιστεύεις τους ειδικούς. Οι χώρες οι οποίες αντιμετώπισαν πρόβλημα χωρίζονται σε 2 κατηγορίες: είναι οι χώρες οι οποίες αιφνιδιάστηκαν, όπως η Ιταλία, και οι χώρες οι οποίες δεν πιστεύουν στην επιστήμη, όπως οι ΗΠΑ, η Βραζιλία, το Μεξικό. Ήταν σε πλήρη άρνηση του προβλήματος. Αυτό μας διδάσκει ότι πρέπει να πιστεύουμε στους ειδικούς και να μην εκμηδενίζουμε τα προβλήματα για να ανεβάσουμε τη δημοτικότητά μας.

Όσον αφορά τα μεγάλα προβλήματα της υγείας είναι τα προβλήματα τα οποία απειλούν την ανθρωπότητα στο μέλλον: 1ον η κλιματική αλλαγή και 2ον οι ασθένειες, όπως οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες π.χ. το Αλτσχάιμερ. Καθώς αυξάνεται το προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού, οι ασθένειες αυτές θα γίνονται όλο και πιο συχνές.

- Ασχολείται η Regeneron με τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες;

Έχουμε ένα κομμάτι έρευνας και σε αυτό το πεδίο. Σκεφτείτε το κόστος για το σύστημα υγείας, αν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι στο νοσοκομείο. Θα είναι τεράστιο. Η λύση είναι πάλι η Επιστήμη. Και για την κλιματική αλλαγή και για τις ασθένειες που απειλούν την ανθρωπότητα. Τη λύση θα δώσουν οι διάφοροι επιστήμονες. Πρέπει να τους ακούσουμε και να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους.

Δείτε το βιογραφικό του Χρήστου Κυρατσού εδώ.